Ebook: Jezik i društvene klase

U svojoj knjizi Jezik i društvene klase, Bazil Bernštajn se bavi pitanjem koliko se nivoi postignuća u školi mogu tumačiti prema razlikama u obrascima jezik, imajući u vidu značaj koji jezik ima kao medij komunikacije i učenja. Bernštajn razlikuje dva oblika govornog obrasca, koje naziva “razrađenim i ograničenim sistemom znakova.” Uopšteno, pripadnici radničke klase upućeni su na upotrebu ograničenog jezičkog koda, dok pripadnici srednje klase koriste oba sistema. Ograničene sisteme znakova karakterišu kratke, gramatički jednostavne i nedovršene rečenice. Ređe se upotebljavaju pridevi i pridevske umetnute rečenice, predlozi i priloške rečenice. Smisao događaja i namera saopštavaju se više gestom, intonacijom i kontekstom u kome se komunikacija odvija. Ograničeni sistemi znakova deluju uglavnom u okvirima partikularističkih značenaja i kao takvi su vezani za određen kontekst. Pošto se toliko toga uzima kao samorazumljivo ovi sistemi svedeni su na upotrebu vezanu za predmete i odnose koji su poznati onima koji komuniciraju. Tako su značenja koja se prenose ovim sistemom znakova dostupna i razumljiva samo određenim društvenim grupama i tako vezana za određeni društveni kontekst. Razrađeni jezički kod eksplicitno izražava mnoga značenja koja se u ograničenom sistemu smatraju samorazumljivima. Ovaj sistem znakova iznosi sve pojedinosti, jasno govori o odnosima i daje objašnjenja. Njegova značenja su univerzalistička, dakle, nisu vezana za određeni kontekst već su svima dostupna. Poreklo govornih obrazaca društvenih klasa Bernštajn objašnjava porodičnim odnosima i praksom vaspitanja. Porodični zivot radničke klase pogoduje razvoju ograničenog jezičkog koda. U radničkoj porodici tačno se zna ko ima kakav položaj. Status je jasno definisan na osnovu pola, starosti i porodičnih odnosa. Ta jasnoća statusa ne zahteva nikakvu rasrpavu i razradu u verbalnoj komunikaciji. Odnosi članova porodice srednje klase manje su kruti i manje jasno definisani a više se temelje na dogovoru i raspravi. Stoga značenje u verbalnoj komunikaciji mora biti vrlo eksplicitno, namere jasno izrečene, pravila kao ishod rasprave a odluke rezultat dogovora. Razlike u govornim obrascima, smatra Bernštajn, mogu delimicno objasniti razlike u obrazovnom uspehu. Formalno obrazovanje događa se u okvirima razrađenog sistama znakova. Bernštajn tvrdi da škola prenosi i razvija univerzalne poretke značenja te je stoga dete iz radničke klase u nepovoljnijem položaju jer je upućeno na ograničeni jezički kod. Ograničeni sistem znakova svojom prirodom smanjuje izglede učenika iz radničke klase da uspešno usvoje neka znanja i veštine koje zahteva obrazovni sistem. Škola, dakle, neguje jezik srednje klase neuvažavajući razlike onih koji dolaze iz sredina zahvaćenih socijalnom i kulturnom deprivacijom. (u Vasiljević, Marko: Škola kao zaštitinik nejednakosti)