Ebook: Η ιταλική αναγέννηση ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ΓΛΥΠΤΙΚΗ - ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Ο συγγραφέας ενός βιβλίου για την Αναγέννηση βρίσκεται άμεσα αντιμέτωπος με κάποιους κρίσιμους όρους που, ενώ χρησιμοποιούνται χωρίς κανένα πρόβλημα στη διεθνή βιβλιογραφία, η απόδοσή τους στα ελληνικά προσκόπτει στις απαιτήσεις της ακριβολογίας. Συγκεκριμένα, η τριμερής περιοδολόγηση Early / Fruh- / Premiere - High / Hoch- / Haute- Late / Spat- / Tardive Renaissance έχει μεταφερθεί στη γλώσσα μας ως Πρώιμη - Ώριμη - Όψιμη Αναγέννηση, με βάση ένα μοντέλο δανεισμένο από τη βοτανική και καθιερωμένο στις ιστορικές επιστήμες. Όμως η κύρια σημασία του πρώιμος είναι πρόωρος. Πρώιμος, για παράδειγμα, είναι ο καρπός που ωριμάζει νωρίτερα από τη συνηθισμένη εποχή ή γενικότερα κάτι που εμφανίζεται πριν από τον κατάλληλο χρόνο. Όψιμος, αντίθετα, είναι εκείνος που εμφανίζεται αργά, μετά το τέλος της κανονικής εποχής, μετά τον χρόνο που έχει καθοριστεί. Ατυχώς η γλώσσα μας δεν διαθέτει άλλα επίθετα που να παραπέμπουν με ακρίβεια στην πρώτη και στην τελευταία φάση μιας ιστορικής περιόδου και, εν προκειμένω, της Αναγέννησης. Για τον λόγο αυτό θα κρατηθούν και εδώ οι όροι με τη συμβατική τους σημασία.
Ανάλογη μεταφραστική αμηχανία προκαλεί και η προσπάθεια απόδοσης του όρου altare / altarpiece / Altar-Altarbild / retable, δηλαδή της εικόνας ή των εικόνων που, ζωγραφισμένες είτε επάνω σε ενιαία επιφάνεια (pala d' altare, ancona) είτε σε δίπτυχο, τρίπτυχο ή πολύπτυχο, τοποθετούνται πίσω ή επάνω από την Αγία Τράπεζα των ρωμαιοκαθολικών ναών, εκεί όπου στις ορθόδοξες εκκλησίες βλέπουμε τον Εσταυρωμένο. Γνωρίζοντας τη λειτουργία του altare ως λατρευτικού αντικειμένου στη Δύση, χρησιμοποιούμε τον όρο εικονοστάσι, κατ' αναλογίαν προς το μεγάλο εικονοστάσι που είναι το τέμπλο στην Ανατολή.
Πυρήνας του βιβλίου είναι τα ίδια τα έργα. Μνεία στη ζωή των καλλιτεχνών γίνεται, κατά κανόνα, μόνο στα σημεία που αυτή τέμνεται με τα δημιουργήματά τους και στον βαθμό που συμβάλλει στο να αναδειχθεί η ετερότητά τους. Οι προτάσεις ανάλυσης και ερμηνείας βασίζονται στη συσχέτιση μορφολογικών, εικονολογικών, κοινωνιολογικών, ψυχολογικών ή, κατά περίπτωση, και άλλων παραμέτρων που διαμορφώνουν το καλλιτεχνικό ενέργημα.
Κατά τη συγγραφή κρίθηκε σκόπιμο να εφαρμοστεί η διαχρονική μέθοδος χωρίς να αποκλειστεί, όπου κρίθηκε απαραίτητη, η συνδρομή και της συγχρονικής μεθόδου. Η πρώτη επιτρέπει στον αναγνώστη να γνωρίσει την τέχνη της ιταλικής Αναγέννησης από την αρχή μέχρι το τέλος της ακολουθώντας την κανονική ροή του χρόνου, μέσα στην οποία καταλαμβάνουν θέση οι σημαντικότεροι αρχιτέκτονες, γλύπτες και ζωγράφοι με τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα τους. Επιτρέπει επίσης να περιγραφεί η εξελικτική πορεία και να προσδιοριστούν οι αλλαγές που σημειώνονται σε σχέση με τα ιστορικά -κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά, θρησκευτικά- συμφραζόμενα. Η διαχρονική προσέγγιση εξασφαλίζει μια στερεή βάση που συμπίπτει με την κοινή εμπειρία ότι στην αισθητή πραγματικότητα όλα σε κάποια στιγμή ξεκινούν, σε μια άλλη κορυφώνονται, για να ατονήσουν τελικά και να χαθούν. Από την άλλη πλευρά, με τη συγχρονική μέθοδο
παρέχεται η δυνατότητα μελέτης του συνόλου των φαινομένων όπως παρουσιάζονται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και σε συγκεκριμένο τόπο σαν όλα τα φαινόμενα να συνυπήρξαν ταυτόχρονα.
Η Φλωρεντία, η Ρώμη, η Βενετία, το Μιλάνο, η Σιένα, η Πάδουα, το Ουρμπίνο, η Ασίζη, η Βιτσέντζα γέννησαν ή φιλοξένησαν αρχιτέκτονες όπως ο Brunelleschi, ο Alberti, ο Bramante και ο Palladio, γλύπτες όπως ο Ghiberti, ο Donatello και ο Verrocchio, ζωγράφουε όπως ο Giotto, ο Massacio, ο Botticelli, ο Leonardo, ο Ραφαήλ και ο Tiziano. Όλοι αυτοί, και άλλοι που θα αναφερθούν στη συνέχεια, δεν ικανοποίησαν μόνο τα desiderata των παραγγελιοδοτών και του καιρού τους αλλά κατέθεσαν και την προσωπική μορφοπλαστική τους μαρτυρία, με αποκορύφωμα τον Μιχαήλ Άγγελο. Στην πολυσχιδή δημιουργία του συντελέστηκε η συναίρεση του συλλογικού και του ατομικού με τρόπο απαράμιλλο, ενώ παράλληλα διαφάνηκε η προοπτική υπέρβασης της κλασικής Αναγέννησης με κατάληξη το Μπαρόκ.